اگر شما نوجوان هستید یا فرزندی در سنین نوجوانی دارید،احتمالاً با نام «مانگا» آشنا شده اید.مانگا همان کمیک های ژاپنی است که این روزها در میان نوجوانان ایرانی محبوبیت زیادی پیدا کرده اند.اما این محبوبیت یک سؤال مهم را به دنبال دارد:مطالعه مانگا چه تأثیری روی نسل مانگا و نوجوان ایران می گذارد؟آیا مانگا می تواند به رشد ذهنی و خلاقیت کمک کند یا ممکن است اثرات منفی هم داشته باشد؟
در این مقاله به شکل خودمانی و بی تکلف،قصد داریم به بررسی کامل مزایا و معایب مانگا بپردازیم تا هم نوجوان ها و هم والدین بتوانند با دیدی بازتر و آگاهانه تر با این دنیای پرطرفدار و تصویری رو به رو شوند.
تأثیر مانگا بر خلاقیت و خیال پردازی نوجوانان
یکی از مهم‌ترین اثرات مثبتی که می توان برای خواندن مانگا برشمرد،تقویت خلاقیت و قدرت تخیل در نوجوانان است.مانگا پر از دنیاهای خیالی،شخصیت های متفاوت و ماجراهای غیرمنتظره است؛از نینجا ها و هیولا ها گرفته تا ربات های پیشرفته و دنیای های آینده نگر.وقتی نوجوانی وارد این دنیاهای تصویری می شود، ذهنش شروع به پرواز می کند و به صورت ناخودآگاه شروع به تجسم صحنه ها،اتفاقات و دیالوگ ها می کند.همین روند باعث می شود که ذهن نوجوان درگیر یک نوع تمرین تخیل محور شود که می تواند زمینه ساز رشد خلاقیت او باشد.
جذاب تر از آن،این است که بسیاری از نوجوانان بعد از آشنایی با مانگا به سمت خلق آثار خودشان کشیده می شوند.ممکن است طراحی شخصیت های خیالی، نوشتن داستان کوتاه یا حتی ساخت مانگای دست سازشان را آغاز کنند.در واقع،مانگا تنها یک داستان آماده برای مصرف نیست؛بلکه الهام بخش فعالیت های خلاقانه هم هست.جالب است بدانید بسیاری از مانگاکاهای معروف نیز از همین مسیر آغاز کرده اند یعنی در دوران نوجوانی عاشق مانگا بوده اند و بعد تصمیم گرفته اند خودشان داستان پردازی و طراحی را تجربه کنند.
از سوی دیگر،فرمت تصویری و متنی مانگا نیز نقش موثری در پرورش ذهن دارد.ترکیب تصویر و گفت و گو باعث می شود که مغز نوجوان به طور هم زمان درگیر چند نوع پردازش شود:هم باید تصاویر را تحلیل کند و هم گفت و گو ها را دنبال کند.این نوع تفکر چندبعدی باعث رشد تفکر انعطاف پذیر و مهارت های بصری کلامی می شود.
در یک نگاه ساده،می توان گفت که مانگا ذهن نوجوان را از تفکر خطی خارج کرده و کمک می کند دنیا را از زوایای گوناگون ببیند.چنین ذهنی،در آینده بهتر می تواند با چالش های واقعی زندگی رو به رو شود و راه حل های خلاقانه تری ارائه دهد.
نقش مانگا در تربیت فکری و اخلاقی نوجوانان
مانگا تنها ابزاری برای سرگرمی و خیال پردازی نیست؛بلکه می تواند نقش مهمی در شکل گیری فکر و اخلاق نوجوانان داشته باشد.برخلاف تصور رایج که مانگاها را صرفاً داستان های فانتزی ساده می دانند،بسیاری از این آثار به مسائل عمیق انسانی، فلسفی و اخلاقی می پردازند.
برای مثال، در مانگای معروف Death Note (دفترچه مرگ)، خواننده با پرسش هایی بنیادین رو به رو می شود:
اگر قدرت تصمیم‌گیری درباره مرگ دیگران را داشتی، آیا استفاده از آن اخلاقی بود؟این داستان به زیبایی نشان می دهد که نیت خوب همیشه به نتیجه خوب منتهی نمی شود و قدرت بی مهار می تواند اخلاق فرد را دگرگون کند.چنین موضوعاتی نوجوان را وادار می کنند تا به مفاهیمی چون مسئولیت، قدرت، عدالت و مرز میان خیر و شر بیندیشد.
در بسیاری از مانگاها، قهرمان ها مسیر دشوار و واقعی زندگی را تجربه می کنند:
شکست می خورند،رنج می کشند،از عزیزان شان جدا می شوند و حتی فداکاری های بزرگی انجام می دهند.برخلاف برخی داستان های کودکانه که پایان خوش و رویایی دارند،مانگاها اغلب واقع گراتر هستند.این نوع روایت ها، نوجوان را با این واقعیت آشنا می کنند که زندگی همیشه ساده نیست و برای رسیدن به هدف، باید پشتکار، صبر و توان فداکاری داشت.
مفاهیمی مانند همدلی، دوستی، مبارزه با ظلم، و انتخاب های دشوار اخلاقی، بارها در مانگاهای ماجراجویانه تکرار می شوند.شخصیت های داستان معمولاً در کنار یکدیگر رشد می کنند و این موضوع نوجوان را با اهمیت کار تیمی و رفاقت آشنا می سازد.
از سوی دیگر، مانگا چارچوب های فکری نوجوان را وسعت می دهد.بسیاری از موضوعاتی که شاید در مدرسه یا رسانه های رسمی کمتر مطرح شوند مانند معنای خوشبختی، حق انتخاب، فساد، مرگ و حتی فلسفه زندگی در قالب داستان هایی جذاب و قابل فهم بیان می شوند.این روش غیرمستقیم آموزش،نوجوان را به تفکر انتقادی و خودآگاهی اخلاقی سوق می دهد.او با خود می اندیشد: «اگر من جای شخصیت اصلی بودم،چه می کردم؟»
در این میان، نقش والدین و مربیان بسیار حیاتی است.مانگاها ژانرهای گوناگونی دارند و همه ی آن ها برای سنین پایین مناسب نیستند.اگر والدین با دنیای مانگا آشنا شوند و با فرزند خود درباره محتوای داستان گفت و گو کنند،می توانند تأثیر تربیتی آن را چند برابر کنند. پرسش هایی مثل «فکر می کنی قهرمان کار درستی کرد؟» یا «تو جای او بودی چه تصمیمی می گرفتی؟» می توانند به بحث های اخلاقی سازنده ای در خانه منجر شوند که در نهایت به شکل‌گیری نظام ارزشی فرزند کمک می کند.
به‌طور خلاصه، مانگا می تواند یک ابزار قدرتمند برای آموزش غیرمستقیم مفاهیم فکری و اخلاقی باشد البته اگر با هدایت و انتخاب درست همراه شود.
اجتماعی شدن، همدلی و آموزش غیرمستقیم از طریق مانگا
مانگا در نگاه اول سرگرمی ای فردی به نظر می رسد،اما در واقع می تواند تأثیرات اجتماعی، عاطفی و آموزشی قابل توجهی بر نوجوانان بگذارد.
پیوند اجتماعی از دل سرگرمی
علاقه‌ی مشترک به مانگا باعث ایجاد روابط دوستانه بین نوجوانان می شود.وقتی دو نفر متوجه می شوند که مانگا یا انیمه ی محبوبی را دنبال میکنند،به راحتی وارد گفت و گو می شوند.از گروه های مجازی گرفته تا رویدادهای حضوری مثل نمایشگاه ها،جامعه ای از علاقه مندان به مانگا شکل گرفته که در آن نوجوانان می توانند مهارت هایی مثل گفت و گو، استدلال، همکاری تیمی (مثل گروه های ترجمه ی داوطلبانه) و تعامل اجتماعی را تمرین کنند.
تقویت همدلی از طریق داستان
مانگاها اغلب شخصیت محورند؛ خواننده با احساسات و چالش های درونی شخصیت ها همراه می شود.این تجربه‌ی عاطفی همدلی و درک احساس دیگران را در نوجوانان تقویت می کند.وقتی شخصیت محبوب شان رنج می کشد یا شادی میکند،نوجوان نیز احساساتی می شود و به شکل ناخودآگاه مهارت همدلی را در خود رشد می دهد.
آموزش غیرمستقیم اخلاق و رفتار
بر خلاف نصیحت های مستقیم که ممکن است نوجوانان را دل زده کند، مانگاها مفاهیم اخلاقی و رفتاری را در قالب داستان هایی جذاب و غیرمستقیم منتقل می کنند. پیام‌هایی مثل اهمیت پشتکار، مقابله با زورگویی، یا ارزش فداکاری و دوستی،بدون اینکه حالت آموزشی رسمی داشته باشند،در ذهن خواننده تثبیت می شوند.
افزایش آگاهی اجتماعی
برخی مانگاها به موضوعات جدی اجتماعی مانند جنگ، فقر، سلامت روان،نابرابری جنسیتی و محیط زیست می پردازند.این داستان ها باعث می شوند نوجوانان نسبت به مسائل جهانی آگاه تر، پرسش گرتر و دغدغه مندتر شوند.
حرف آخر: هم‌پای تفریح،هم‌پای تربیت
در نهایت،مانگا نه دشمن است،نه ناجی؛ بلکه ابزاری قدرتمند است ابزاری برای سرگرمی که اگر آگاهانه از آن استفاده شود،می تواند آثار تربیتی، اخلاقی و فرهنگی بسیار مثبتی داشته باشد.تأثیر آن بستگی دارد به نحوه ی برخورد ما با آن:اگر والدین و مربیان همراه نوجوانان باشند،درباره ی داستان ها با آن ها گفت و گو کنند و نوجوانان را به تنوع خوانی و تفکر تشویق کنند،مانگا می تواند دریچه ای شود به رشد فکری و انسانی.
نسل های گذشته با قصه های شب رادیو و کارتون های تلویزیونی رشد کردند؛نسل امروز با مانگا و انیمه.اما اصل ماجرا تغییری نکرده:قصه ها همیشه همراه انسان بوده‌اند،آموزش داده اند،الهام بخش بوده اند و ذهن ها را پرورانده اند.مانگاها هم یک روایت گر نوین هستند که باید آن را شناخت،نه طرد کرد.
به جای نگرانی،بیایید مانگا را درک کنیم،مدیریت شده وارد دنیای نوجوانان کنیم و از آن برای ایجاد پل ارتباطی،آموزش غیرمستقیم و تقویت تخیل بهره ببریم.شاید نسلی که کنار کتاب درسی اش مانگا می خواند،هم ذهنی بازتر و خلاق تر داشته باشد و هم دلش برای ارزش های انسانی بیشتر بتپد نسلی که با داستان های سیاه و سفید، دنیایی رنگی تر خواهد ساخت.
